شناخت محیط زیست و اخلاق انسان مدار

اخلاق محیط زیست می‌گوییم در واقع به موضوعی تازه در حوزه تفکر اشاره می‌کنیم، گر چه شاید برخی از کلیات آن در ازمنه قدیم در میان متفکران مطرح شده باشد.

حوزه اخلاق محیط زیست به رابطه اخلاقی بین نوع بشر با طبیعت اطراف خود ناظر است و همان طور که اشاره شد اگر چه بسیاری از فلاسفه در طول تاریخ به این موضوع اشاره کرده اند، لیکن توجه و تدقیق جدی در این مقوله به عنوان یک بحث مجزا در دهه 1970 درجهان آغاز شد. پیدایش این مقوله بدون شک به واسطه آگاهی بشر از تاثیرات فن آوری، صنعت، توسعه اقتصادی و رشد جمعیت بر روی محیط زیست در دهه 1960 بود. دو کتاب مهم در این دهه منتشر شد که تاثیر به سزایی در آگاه سازی جوامع – به ویژه جوامع غرب – و توجه آحاد مردم و دولت‌های به واقعه هولناکی که به سبب عوامل پیش گفته جهان را تهدید می‌کند، داشت. یکی از این دو کتاب (بهار خاموش) نوشته راشل کارسون بود که در سال 1962 انتشار یافت. این کتاب همگان را آگاه می‌ساخت که استفاده بی برنامه و بی حساب از مواد شیمیایی و آفت‌کش‌های غیر بیولوژیک چه بلایی بر سر محیط زیست انسان و حیات وحش می‌آورد. کتاب دیگر (بمب جمعیت) اثر پل ارلیش بود که نشان می‌داد توسعه جوامع و افزایش بی رویه جمعیت چگونه کلیه منابع سیاره زمین را در خطر نابودی قرار داده است. البته آلودگی و نبودی منابع طبیعی را نمی توان تنها نگرانی‌های زیست محیطی از آن زمان تا کنون دانست. کاهش مدام تنوع گیاهی و جانوری، نابودی بیابان‌ها، افول اکوسیستم‌های و تغییرات آب و هوا همه و همه دست به دست هم داده و بر وجدان عمومی و سیاست جوامع تاثیر گذارده و این مساله در سالیان اخیر به طرزی فزاینده گسترش یافته است. در این شرایط اخلاق زیست محیطی ایجاب می‌کند که ما نیز تعهدات اخلاقی خود را در جهت رویارویی با این نگرانی‌ها تنظیم و شاخک‌های حسی وجدانمان را بدین سمت و سو حساس کنیم. در واقع دو سوال اساسی که اخلاق زیست محیطی باید به آن پاسخ گوید عبارتند از: به منظور احترام به محیط زیست چه وظایفی برعهده آحاد نوع بشر است، و چرا؟ سوال دوم باید ابتدا پاسخ داده شود برای این که دریابیم چه وظایفی در قبال محیط زیست داریم در ابتدا باید بفهمیم که چرا مشکلات زیست محیطی وجود دارند. برای مثال، آیا ما الزاماتی برای برخورد با مسایل زیست محیطی بشر امروز داریم؟ برای زندگی بشر در آینده داریم؟با به طور کلی آیا نسبت به محیط زیست به خودی خود و قطع نظر از منافع بشری مسوول هستیم و باید کاری بکنیم؟ فلاسفه مختلف پاسخ‌های کاملا متفاوتی با این سوال بنیادین داده اند که همچنان که در ادامه ی این مطالب خواهیم دید ما را به دیدگاه‌های کاملا متفاوتی در حوزه اخلاق زیست محیطی هدایت می‌کنند.