نقش شاهنامه در زبان و ادبیات فارسی
اثر شاهنامه شاهکار جاویدان و پرارج سخن پرداز بزرگ ملی فردوسی در زبان و ادبیات پارسی به حدی است که اگر کتابها در باره ی آن پرداخته شود، باز حق سخن ادا نشده است و مجال گفتن و نوشتن باقی است. در این جا به مختصری از آن چه میتوان گفت بس میکنم و تفصیل مطالب را به تحقیق و مطالعه در خود شاهنامه حوالت می دهم.
اثر شاهنامه در پاسداری واژه ها و اصطلاحهای فارسی
شاهنامه فردوسی یکی از پرمایه ترین و بی نیاز ترین گنجینه ها از نظر دربرداشتن واژه ها و اصطلاحهای ادبی زبان پارسی است و بی شک از این جهت بزرگترین و نخستین کتابی است که پاسدار کلمات درست و زیبای زبان دری گردیده، آنها را با صحت و امانت به دست ما سپرده است.
فردوسی با نمایش دادن این لغتهای فصیح و دلنشین در شارسان شکوهمند اشعار شیرین خود واژه ها و اصطلاحهای اصیل را شهر بند کرده، آنها را از بی سر و سامانی و در به دری و آفت تحریف و فراموشی و سر گشتگی نجات بخشیده است.
ابیات استوار فردوسی طی سالیان دراز همچون قلعه های آهنین بنیاد، واژگان زیبای فارسی را مانند مهرویان حصاری در چار دیواری خود از صدمه های دست اندازیها نگهداری کرده، با آب و حیات شعر دری بر شادابی و ظرافت آنها افزوده است.
گرچه دیگر شاعران همزمان فردوسی نیز هر یک به سهم خود در مایه ور کردن گنجینه ی ادب فارسی از واژه های صحیح و زیبا کوشیده اند، ولی خدمت فردوسی در این زمینه از دو جهت بر دیگران برتری دارد: یکی از آن سبب که زنده کردن زبان فارسی و به کار بردن واژگان آن در شعر یکی از مهمترین هدفهای فردوسی در خلق شاهنامه بوده است و دیگر آن که این کتاب عظیم حماسی و داستان چون مورد توجه و دلبستگی خاص همه ی ایرانیان و پارسی زبانان بوده است، خواص و عوام در همه ی دوران ها به خواندن آن رغبت بسیار داشته اند. در نتیجه، بیشتر واژه های به کار برده شده در ابیات شاهنامه، معمول و متداول و در زبان ها ساری و جاری گشته، گرد مهجوری بر سیمای برازنده ی آنها ننشسته اند. پاره ای از آنها هم که در گفته ها و نوشته ها کمتر به کار رفته یا بر سر زبانها نیفتاده، باز هم در شعر فردوسی حیات جاودان یافته است. علاوه بر این، واژه ها و ترکیبهای زیبای بی شماری در شاهنامه وجود دارد که در آثار دیگر شاعران دوره ی غزنوی و حتی دوره های بعد به ندرت دیده میشود و فردوسی آنها را در ابیات خود با فصاحتی هر چه تمام تر بارها به کار برده است.
ترکیبهای شیرین و واژه های دلنشین در شاهنامه به حدی فراوان است که پس از خواندن یک داستان، ذهن آدمی از واژگان فخیم و دلپذیر فارسی انباشته می شود و پس از فراغت از خواندن آن سرگذشت، گویی هر یک از آن کلمات در پیش نظر جلوه گری و در ساحت اندیشه خود نمایی می کند.
اکنون در اینجا برای نمونه چند بیتی از شاهنامه را که حاوی واژه های سره و اصطلاحهای ادبی است، می آوریم.
